Τι γίνεται με το νερό;

 

Του Νίκου Πέτρου

Η λειψυδρία εμφανίζεται και πάλι απειλητικά στη χώρα μας και, τον τελευταίο καιρό, έχει προκαλέσει συζητήσεις, συνέδρια και κινητικότητα από πλευράς πολιτών, οργανώσεων και ΜΜΕ, όχι όμως και των αρμοδίων φορέων.

Παρ΄ότι το ύψος βροχής, σύμφωνα με τα σχετικά στοιχεία, παραμένει περίπου σταθερό κατά μέσο όρο τα τελευταία 100 χρόνια, έχουν μειωθεί σημαντικά οι βροχερές ημέρες, ιδιαίτερα μετά το 1980. Αυτό σημαίνει ότι σε μικρό χρονικό διάστημα πέφτει ραγδαία μεγάλος όγκος νερού που δεν προλαβαίνει να απορροφηθεί από το έδαφος. Οι θερμικές εκπομπές των μεγάλων πόλεων (ιδιαίτερα της Αθήνας) ενισχύουν την ένταση των βροχοπτώσεων ενώ ή απογύμνωση τεράστιων περιοχών από τις πρόσφατες πυρκαγιές επιτείνει τα χειμαρρικά φαινόμενα και τη γοργή απορροή.

Η ανισοκατανομή των υδατικών πόρων εντείνει τα προβλήματα, καθώς η δυτική και η βόρεια Ελλάδα έχουν επάρκεια, ενώ οι νοτιότερες περιοχές και περισσότερο η Θεσσαλία και τα νησιά του Αιγαίου πάσχουν.
Αξιοσημείωτη και ενδεικτική της αδιαφορίας της πολιτείας και σε αυτόν τον τομέα είναι η μεγάλη (ή σχεδόν πλήρης) έλλειψη αξιόπιστων υδρολογικών στοιχείων για τις περισσότερες περιοχές της χώρας, ακόμα και για περιοχές που «μελετώνται» εδώ και χρόνια, όπως η λεκάνη του Αχελώου και ο Θεσσαλικός κάμπος. Γι αυτό και το υπουργείο ΠΕΧΩΔΕ φρόντισε να μεταβιβάσει το θέμα της προσαρμογής με την Κοινοτική Οδηγία για τα Νερά στις Περιφέρειες, οι οποίες, για ευνόητους λόγους, δεν μπόρεσαν να υλοποιήσουν μελέτες ολοκληρωμένης διαχείρισης και προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος των λεκανών απορροής και των φορέων διαχείρισής τους.
Ελάχιστες προσπάθειες γίνονται και για τον περιορισμό των απωλειών. Αν και περίπου 80-82% της συνολικής κατανάλωσης αφορά τη γεωργία, τα αρδευτικά δίκτυα στις περισσότερες περιοχές παραμένουν ανοικτά, χωμάτινα και κακοσυντηρημένα, με απώλειες άνω του 50 %. Δεκάδες χιλιάδες ιδιωτικές γεωτρήσεις λειτουργούν αυθαίρετα, χωρίς προγραμματισμό και εξαντλούν τα υπόγεια αποθέματα - σημειώστε ότι, αν και παράνομες, οι περισσότερες ηλεκτροδοτούνται από τη ΔΕΗ. Το πότισμα επίσης γίνεται σε όλες τις ώρες της ημέρας, ακόμα και τις θερμότερες (όποιος έχει διασχίσει καλοκαίρι τον Θεσσαλικό κάμπο το γνωρίζει καλά), όταν το περισσότερο νερό εξατμίζεται και χάνεται.
Τα νησιά του Αιγαίου, που βρίσκονται στη ζώνη με τις μικρότερες βροχοπτώσεις (μειωμένη τροφοδοσία), με μεγάλες θερμοκρασίες, ηλιοφάνεια και ισχυρούς ανέμους (αυξημένη εξάτμιση), ορεινό ανάγλυφο (αυξημένη επιφανειακή απορροή), μικρή έκταση (μειωμένη υδατοσυλλογή) και περιβάλλονται από τη θάλασσα (υφαλμύρωση των υδατικών συστημάτων) αντιμετωπίζουν πλέον οξύ πρόβλημα. Κύρια πηγή κατανάλωσης νερού είναι ο, ιδιαίτερα υδροβόρος, τουρισμός. Στις ανάγκες των 456.000 μόνιμων κατοίκων προστίθενται και 15 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις τουριστών (που απαιτούν πισίνες και γκαζόν) και τις εκτοξεύουν στα 54 εκατομμύρια μ3 ετησίως. Στα περισσότερα νησιά, οι υπόγειοι υδροφορείς έχουν υποβαθμιστεί σοβαρά από εισχώρηση της θάλασσας λόγω της υπεράντλησης.

Τεράστια είναι και η σπατάλη στις αστικές περιοχές, όπου οι απώλειες των δικτύων υπολογίζονται στο 20% περίπου, ενώ η άνοδος του βιοτικού επιπέδου και ο καταναλωτικός τρόπος ζωής παίζουν και αυτά το ρόλο τους - έχουμε πια να γεμίσουμε τόσες πισίνες και να ποτίσουμε τα γήπεδα γκολφ (ένα γήπεδο γκολφ με 18 τρύπες απαιτεί 2,3 εκατομμύρια λίτρα για πότισμα κάθε μέρα!). Τα τελευταία 30 χρόνια η ανάγκες για ύδρευση έχουν αυξηθεί κατά 45%, χωρίς φυσικά ανάλογη αύξηση του πληθυσμού. Υπολογίζεται ότι από το καθαρό νερό που φτάνει σε κάθε σπίτι καθημερινά, λιγότερο από 5% χρησιμοποιείται άμεσα για πόση ή μαγείρεμα, ενώ περίπου 35-40% καταλήγει στις τουαλέτες. Την ίδια στιγμή το πότισμα κήπων και πάρκων με επεξεργασμένα αστικά λύματα εφαρμόζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και τα νέα κτίρια σε χώρες της βόρειας Ευρώπης και την Ιαπωνία κατασκευάζονται με συστήματα συλλογής του βρόχινου νερού για διάφορες χρήσεις (οι παλιές καλές στέρνες) και ανακυκλώνουν τα απόνερά τους για χρήση στις τουαλέτες.

Σύμφωνα με στοιχεία της ΕΥΔΑΠ, από την άνοιξη του 2007 η μείωση, λόγω εξάτμισης και απωλειών, των αποθεμάτων στις λίμνες Μόρνου και Εύηνου έφτασε τα 350 εκατομμύρια μ3 -ποσότητα που αντιστοιχεί στις ανάγκες της πρωτεύουσας για 10 ολόκληρους μήνες!- και ήδη από τον Φεβρουάριο η Αθήνα τροφοδοτείται από την Υλίκη για να ενισχυθούν οι ποσότητες στους ταμιευτήρες, που βρίσκονται στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας εξαετίας.
Τα διαθέσιμα αποθέματα μειώνονται περαιτέρω λόγω μόλυνσης και ρύπανσης από ανεπεξέργαστα αστικά λύματα, απόβλητα βιομηχανιών και παράγωγα έντονων γεωργοκτηνοτροφικών δραστηριοτήτων. Χειρότερα από τα ποτάμια μας είναι ο Ασωπός και ο Εδεσσαίος, ενώ η ποιότητα των υδάτων του Πηνειού είναι μέτρια σε όλο σχεδόν το μήκος του, και μόνο ο άνω ρους κάποιων από τα πιο απομονωμένα, όπως ο Αώος και ο Ασπροπόταμος, θεωρείται σχετικά καθαρός. Από τις λίμνες έντονα προβλήματα παρουσιάζει η Κορώνεια, με συχνές «εκρήξεις» κυανοβακτηρίων, ενώ σημαντική είναι η μείωση του υδατικού όγκου της Βεγορίτιδας, της Δοϊράνης, της Βόλβης και της Μικρής Πρέσπας.

Κι αν σας έκανα την καρδιά μαύρη, δείτε και κάποια στοιχεία για την παγκόσμια κατάσταση όπως καταγράφονται από τις υπηρεσίες του ΟΗΕ.

Η διατάραξη της υδρολογικού κύκλου και της υδάτινης ισορροπίας του πλανήτη γίνεται αισθητή με, ολοένα και πιο συχνά, ακραία φαινόμενα: έντονες καταιγίδες, πλημμύρες ή ξηρασία, άνοδο της στάθμης της θάλασσας, ραγδαία αύξηση της συχνότητας των τυφώνων.

Σήμερα 1,1 δισεκατομμύρια άνθρωποι (σχεδόν 20% του παγκόσμιου πληθυσμού) ζουν χωρίς πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Πάνω από 2,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι ζουν χωρίς το απαραίτητο νερό για στοιχειώδη υγιεινή με αποτέλεσμα 2 εκατομμύρια άνθρωποι (το 90% τους παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών) να πεθαίνουν κάθε χρόνο από διαρροϊκές ασθένειες!

Πάνω από 20% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε ξηρές και άγονες χώρες που διαθέτουν μόλις το 2% των συνολικών υδατικών αποθεμάτων. Οι πολίτες όμως των «προηγμένων» χωρών, λιγότερο από 10% του πληθυσμού της Γης, χρησιμοποιούν πάνω από 70% του γλυκού νερού. Οι κάτοικοι των ανεπτυγμένων χωρών καταναλώνουν ημερήσια κάπου 200 λίτρα νερό -600(!) στις ΗΠΑ- ενώ οι πολίτες χωρών του Τρίτου Κόσμου καλούνται να ικανοποιήσουν όλες τις ανάγκες τους με λιγότερα από 10 λίτρα την ημέρα!

Πολλές χώρες (κυρίως στη νοτιοδυτική Ασία και την Αφρική) ήδη δυσκολεύονται να παράσχουν τα 1.700 μ3 πόσιμου ύδατος κατ' άτομο ετησίως, που θεωρούνται το ελάχιστο απαιτούμενο για υγιή διαβίωση, οι ανάγκες όμως αυξάνονται εκρηκτικά. Αν συνεχιστεί η μεγέθυνση του παγκόσμιου πληθυσμού με τον παρόντα ρυθμό, και δεν αλλάξει ριζικά η διαχείριση των υδάτων, τουλάχιστον 2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, σε περίπου 40 χώρες, θα δοκιμάζονται από έντονη λειψυδρία γύρω στο 2050.

Τα προβλήματα των αναπτυσσόμενων χωρών δεν οφείλονται μόνο στη λειψυδρία, αλλά αποτελούν απόρροια της κακής διαχείρισης των διαθέσιμων πόρων ή δυσχερειών που σχετίζονται με το κόστος, τις υποδομές ή το μέγεθος του πληθυσμού.

Αναγνωρίζοντας την κρισιμότητα της κατάστασης, η παγκόσμια κοινότητα αναζητεί λύσεις. Βασικές προϋποθέσεις είναι η αποδοχή της καθολικότητας του προβλήματος και η παγκόσμια συνεργασία. Διεθνείς διασκέψεις που συνεχίζονται ακόμα προσπαθούν να οριοθετήσουν και να εφαρμόσουν σειρά μέτρων για τη βιώσιμη μακροχρόνια διαχείριση του γλυκού νερού, κάποια από τα οποία ήδη αποδίδουν καρπούς. Δυστυχώς τα περισσότερα από αυτά είναι εφαρμόσιμα μόνο στις αναπτυγμένες χώρες που διαθέτουν την τεχνολογία αλλά και, κυρίως, την οικονομική ευρωστία για την εφαρμογή τους.

Στις αναπτυσσόμενες χώρες που πεινούν και διψούν, οι συνθήκες διαβίωσης εκατομμυρίων ανθρώπων χειροτερεύουν, και θα εξακολουθήσουν να χειροτερεύουν αν όλοι μας -τα κράτη, οι οργανισμοί, οι κοινότητες, ο κάθε πολίτης- δεν αρπάξουμε κάθε ευκαιρία, δεν αξιοποιήσουμε όλη μας την ενεργητικότητα, όλη μας τη δύναμη, κάθε μας ταλέντο για να εξαλείψουμε τις ανισότητες και να προστατέψουμε την υγρή κληρονομιά της ανθρωπότητας.

Το νερό τελικά είναι υπόθεση όλων μας!

http://www.eepf.gr